Johne’s se siekte in skape - wenke

  Dr Lourens Havenga  

Johne’s is ’n siekte wat tot vermaering van skape ly en word veroorsaak deur die bakterie Mycobacterium paratuberculosis, wat hoofsaaklik in die dunderm groei en verdikking veroorsaak. Die dundermwand verdik geleidelik en veroorsaak ’n daling in die absorpsie van verteerde voedingstowwe. Die siekte het gewoonlik ’n lang inkubasieperiode van tot 2 jaar, maar sodra diere begin gewig verloor, vrek hulle binne ’n kort periode van 3-6 maande. Maagwerk kan voorkom, maar is nie tipies nie. Merinos is meer vatbaar as kruisras diere. Daar is geen effektiewe behandeling teen die siekte nie.

Hoe versprei die siekte?

Die bakterieë word in groot getalle in die mis uitgeskei. Diere tel dan die besmetting op deur die bek vanaf spene, weiding en water, wat besmet is met die bakterieë. Die bakterieë kan vir maande in koelte kolle wat genoeg vog bevat, oorleef. 

Hoe versprei die siekte tussen plase?

Besmette diere wat ingekoop word, is die hoofbron. Mis en afloopwater wat besmet is, kan ook die siekte versprei. Sien ook   http://landbou.com/kundiges/vra-vir-faffa/hoe-johne-se-siekte-versprei/

Hoekom moet ek bewus wees van Johne’s?

In beide Australië en Suid-Afrika is vrektes van 10 % in volwasse skaap’n realiteit in kuddes waar niks gedoen word om die siekte te beheer nie. Onlangse navorsing uit Nieu Seeland, toon dat die siekte ook tot 17% afname in speenmassa asook 10 % afname in wolproduksie.

Hoe bepaal ek of ek die siekte in my kudde het?

Daar is gewoonlik geen tekens vir die eerste paar jaar nie. Die eerste teken is gewoonlik diere wat “lyk asof hulle nie reageer op behandeling vir inwendige parasiete nie – hulle bly maer en vrek later”. Die beste ouderdomsgroep om in te soek is die 2-3 jaar oud groep. Nader jou veearts, aangesien daar histopatologie van die dunderm gedoen moet word om dit te bevestig. Alternatiewelik is daar sekere bloedtoetse, maar dit is nie ten volle betroubaar op eenmalige toetsing nie.

Let wel: Johne’s is ’n beheerde siekte en die plaaslike staatsveearts moet onmiddelik in kennis gestel word indien u selfs die vermoede het dat die siekte by u voorkom. 

Wat kan ek doen as die siekte wel in my kudde voorkom? Moenie ooie op baie kort weiding of weiding wat swaar met mis besmet is laat lam nie. Vermy dit om byvoeding direk op die grond te gee, aangesien misbesmetting gereeld hier voorkom. Hou die kudde so jonk as moontlik. Ent vervangingsdiere op ’n jong ouderdom (4-6 weke).

Hoe gebruik ek die Johne’s entstof:

Die entstof is slegs beskikbaar op voorskrif van u plaaslike staatsveearts. Dit is ‘n geïnaktiveerde (dooie) entstof wat ’n mineraal olie-in-olie adjuvant bevat. Hierdie adjuvant verbeter die immuniteit, maar is ook verantwoordelik vir ‘n swelling. Die swelling ontstaan op die inspuitplek en varieer van ertjie-tot golfbalgrootte. Sommige vorm ’n steriele abses wat oopgaan, maar self genees. Daar moet ook gewaak word dat persone nie hulself per ongeluk inspuit nie, aangesien ‘n soortgelyke swelling sal ontstaan wat mediese behandeling sal noodsaak. Die dosis is 1 ml, onderhuids, slegs hoog op die nek, direk onder die oor. Dit word slegs eenmalig in ‘n dier gebruik.

Meer inligting Dr Lourens Havenga by 082 902 8666.

.SLANGBOS – Indringer met hoë voedingswaarde - kan dit benut word?

Prof Hennie Snyman

 Elke veeboer moet hom ernstig afvra waar hy staan in terme van die bewaring, beskerming en volhoubare benutting van die kosbare natuurlike hulpbronne op sy plaas.  Indien enige ongewensde indringerplante sy weiveld sou bedreig moet alles moontlik gedoen word om dit te bekamp en uit te roei.  Die onbenutbare slangbos is ‘n goeie voorbeeld hiervan aangesien produktiewe grasvelddele van die Oos-Kaap, Vrystaat, Mpumalanga, Noordwes en Gauteng reeds aggressief daardeur ingedring is.

Voorkoms en impak

Slangbos, vaalbos, bankrotbos of in die Kaap bekend as Khoi-kooigoed (Seriphium plumosum) is ‘n aggressiewe indringerplant in grasvelddele met ‘n reënval van hoër as ongeveer 600 mm per jaar.  In hierdie suurder grasvelddele het die indringing van slangbos, voorheen bekend as Stoebe vulgaris, reeds groot afmetings aangeneem en jaarliks met rasseskrede as probleemplant toeneem.  Die bos besit die vermoë om die produksiepoten­siaal van die graskomponent geweldig te onderdruk en gevolglik 'n plaas se weidingkapasiteit aansienlik kan verlaag.  Hierdie minder diere wat as gevolg van slangbo-indringing aangehou kan word het dus nie slegs ekologiese implikasies nie, maar ook enorme ekonomiese gevolge wat die boer se sak raak.  Talle boere rapporteer van enkele slangbosplante ‘n aantal jare gelede op ‘n plase tot 25-75% van die plaas total ingeneem deur hierdie aggessiewe indringer soos dit tans daar uitsien.  Slapend het hierdie problem sy kop uitgesteek oor veral die laaste dekade of twee en indien nie vinnig opgetree gaan word nie mag dit dalk te laat wees.

Gelukkig het meeste veeboere oor die laaste klompie jare terdeë bewus geraak van hierdie probleem wat jaarliks sneeubal, maar daar is ongelukkig steeds persone wat onverskillig staan om hierdie indringerplant ten alle koste te probeer beheer.  Sommige boere het selfs totaal handoek ingegooi en sien geen uitweg om dit te bekamp nie.  Die minimale koste verbonde aan die beheer daarvan moet verreken word teen wat dit sal kos om ‘n onbesmette plaas te koop of teenoor die verlaging in weidingkapasiteit van sy plaas.  Die kort en lank van die verhaal is dat daar iets daadwerkliks gedoen sal moet word om verdere weiveldverdringing en produksieverlaging te verhoed.

Indien die ruproteïen-inhoud van slangbos afgespeel word teen dié van grasse in dieselfde omgewing, vergelyk dit besonder goed met mekaar.  Saailinge tot 100 mm hoogte se ruproteïen-inhoud is verbasend so hoog as 18%. Grasse sal vir die diere materiaal met ‘n ruproteïen-inhoud van ongeveer 3-4% en 7-9% vir onderskeidelik die winter en somer kan bied.Daar word beweer dat skape jong slangbosplante wel goed benut, asook tot ‘n mate die saadtoppe daarvan gedurende ‘n sekere tyd van die jaar vreet.  Dit kon moontlik die verspreiding van slangbos tot ‘n mate in toom gehou het.  Met die omskakeling van skaap- na beesboerdery, vind hierdie tendens ongelukkig tot ‘n mindere mate plaas en kon dit aanleiding gee tot die vinniger indringing daarvan.  Hierdie bewering van slangbosbenutting deur skape is nog nie vir alle rasse uitgetoets nie en word wel deur sommige boere bevraagteken.  Die algemene mening wat gehuldig word is dat slangbos uiters suksesvol deur elande benut word.

Feit bly dat ‘n groot uitdaging vir beide wetenskaplikes en boere wag om planne te beraam ten einde slangbos op ‘n goedkoop, maar ekologies vriendelike manier te probeer bekamp.

Grasse sal vir die diere materiaal met ‘n ruproteïen-inhoud van ongeveer 3-4% en 7-9% vir onderskeidelik die winter en somer kan bied.  Onnodig om te sê dat die benutbaarheid van grasse veel hoër is as dié van slangbos.

Redes vir verspreiding

Die vermoede bestaan dat slangbos nog al die jare deel van die fynboskomponent op die hoë berge uitgemaak het en eers later as gevolg van die verspreiding van die ligte saad deur die wind, bergaf begin vestig het.  Dit is juis oor ongeveer die laaste vier dekades wat die verspreiding teen die rante en leegtes af geweldig toegeneem het.  Marginale gronde wat van kontantgewasverbouing in die tagtigerjare onttrek was, was van die eerste om deur slangbosplante ingedring te word.  Hierdie gronde, met ‘n lae organiese materiaal-inhoud, wat soms nie dadelik na onttrekking met ‘n aangeplante weiding gevestig is nie, het juis ‘n gunstige habitat geskep vir slangbos-indringing.  Gevolglik het die lappies digte slangbosstande wat oral op oulande ontstaan het, meegehelp tot die vinnige verspreiding soos tans ondervind word.  Alhoewel die werklike redes vir die algemene ontploffing van slangbos in die gras­velddele van Suid-Afrika, oor spesifiek die laaste dekade redelik onseker is, bestaan daar tog ‘n verdere paar menings hieroor wat vervolgens bespreek gaan word.

Benutbaarheid

Daar word beweer dat skape jong slangbosplante wel goed benut, asook tot ‘n mate die saadtoppe daarvan gedurende ‘n sekere tyd van die jaar vreet.  Dit kon moontlik die verspreiding van slangbos tot ‘n mate in toom gehou het.  Met die omskakeling van skaap- na beesboerdery, weens die ongedierte- en diefstal probleem, vind hierdie tendens ongelukkig tot ‘n mindere mate plaas en kon dit aanleiding gee tot die vinniger indringing daarvan.  Hierdie bewering van slangbosbenutting deur skape is nog nie vir alle rasse uitgetoets nie en word wel deur sommige boere bevraagteken.  Die algemene mening wat gehuldig word is dat slangbos uiters suksesvol deur Elande benut word.

Verskeie Merino- en Dorperboere staan tog vas daarby dat hulle skape wel slangbos in veral die jong stadium baie goed benut en selfs in kondisie kan toeneem.  Laasge­noemde bewering is gekwantifiseer deur slangbosmateriaal chemies te ontleed.  Die uitslag het heel verrassend getoon dat slangbos wel oor ‘n hoë ruproteïen-inhoud beskik.  Dit is ongelukkig die besondere hoë persentasie vlugtige olies wat daarin voorkom wat dit onsmaaklik vir diere maak.  Daar is opgemerk dat beeste slangbos geredelik vreet wanneer daar jong botsels voorkom en selfs die toppe met saad vorming vreet.  Dorperskape is die skaapras wat slangbos die beste benut, maar is ongelukkig weens die bossie se houtagtige stamme nie die oplossing om dit totaal te bekamp of vernietig nie.  Indien die bosse eers ‘n sekere grootte bereik, is daar geen kans dat dit deur selfs drukbeweiding totaal ontblaar en vernietig sal kan word nie.

Saailinge tot 100 mm hoogte se ruproteïen-inhoud is verbasend so hoog as 18%.  Die volwasse plante se jong, sagte lote toon ‘n ruproteïen-inhoud van 9%, met 5% vir die harder sytak gedeeltes.  Hierdie verrassende uitslag toon dat slangbos wel oor die voedings­waarde beskik om diere te onderhou sou hulle dit vreet.  Soos reeds genoem, sal die beste benutting ongelukkig verkry word indien die diere gedwing word om dit te vreet.  Die goeie benutting van jong saailinge deur veral skape word dus verklaar deur die hoë ruproteïen wat dit bevat.  Sou die diere dus forseer kon word om die jong plante te benut, mag dit ‘n redelike korttermyn oplossing bied vir slangbosbeheer.  Dit moet natuurlik gesien word teen die agtergrond dat die grasse terselfdertyd oorbenut sal word met nadelige gevolge.  Voldoende rusperiodes vir die graskomponent moet na so ‘n behandeling in die bestuursprogram ingebou word.

Indien die ruproteïen-inhoud van slangbos afgespeel word teen dié van grasse in dieselfde omgewing, vergelyk dit besonder goed met mekaar.  Grasse sal vir die diere materiaal met ‘n ruproteïen-inhoud van ongeveer 3-4% en 7-9% vir onderskeidelik die winter en somer kan bied.  Onnodig om te sê dat die benutbaarheid van grasse veel hoër is as dié van slangbos.

Die gevolgtrekking wat vanuit hierdie chemiese ontledings gemaak kan word is dat behalwe vir die onsmaaklikheid van slangbos dit wel in die voedingsbehoeftes van die dier sal kan voldoen.  Daar moet dus net ‘n sinvolle manier uitgewerk of nagevors word hoe om dit te benut sonder om die graskomponent en die diere te benadeel.  Jong saailinge is dalk waarop die fokus geplaas moet word om dit deur middel van benutting te bekamp - maar is dit moontlik?  Ongelukkig sal dit, indien moontlik, slegs ‘n tydelike oplossing bied aangesien die geweldige saadbron in die grond net wag dat omge­wingstoestande gunstig is vir ontkieming sodat daar weer ‘n ontploffing in saailinge kan plaasvind.  Hoe prakties so ‘n beweidingsbenadering is, is ‘n ope vraag en moet dit definitief nie ten koste van die graskomponent geskied nie.  Dalk kan iemand navore kom met so ‘n vindingryke plan wat tot voordeel van beide dier en ekosisteem kan strek.  Die groot slangbosse sal chemies of meganies beheer moet word, alhoewel meganiese uitkap ook sy kwota probleme oplewer.  Alhoewel chemiese beheer die suksesvolste blyk te wees, is die ekonomiese aspek iets waarmee rekening gehou moet word.  Hierdie indringingsprobleem is so groot in omvang dat enige moontlike beheermaatreël oorweeg moet word, solank dit net ekologies en ekonomies geregverdig is.  Brand bied ook nie ‘n oplossing nie, aangesien dit wel jong plante dood, maar saadontkieming stimuleer en groot bosse ook weer laat uitloop.

Samevatting

So mag daar nog vele ander redes aangevoer word vir die ernsige slangbosprobleem waarmee tans geworstel word. 

·         Die slotsom is egter dat iets daadwerkliks op grootskaal gedoen sal moet word en dat beheermaatreëls nie slegs op enkele plase uitgevoer moet word nie. 

·         Die regering het beslis ook ‘n groot finansiële ondersteuningsrol te speel in die bekamping van slangbos om te verhoed dat produktiewe weiveld nog verder verdring word. 

·         Daar behoort ‘n indringende indiepte ondersoek uitgevoer te word na die presiese omvang van die slangbosprobleem wat insluit beide die totale area wat reeds besmet is en die werklike impak daarvan op die afname in grasproduksie waarmee dit gepaard gaan.  Hierdie inligting behoort as ondersteuning te kan dien tot finansiële steun. 

·         Ongelukkig is dit nie so maklik om ‘n inheemse plant soos slangbos as verklaarde onkruid gelys te kry nie.  Gelukkig is dit reeds gelys as verklaarde indikator van bosverdigting (Regulasie 16 van die bewaring van landbouhulpbronne – Artikel 43), wat bepaal dat indien dit die produksiepotensiaal van ‘n gebied bedreig die eienaar verpig is om dit te beheer. 

·         Die oplossing is dus gesetel in ‘n spanpoging waar alle boere wat die problem ondervind iets sal moet doen anders is dit ‘n ongewonne stryd wat gevoer gaan word.  Die saad versprei maklik van een plaas na ‘n ander en moet gevolglik algeheel binne ‘n gebied bekamp word vir enige sukses  

·         Hier lê dus ‘n groot uitdaging vir beide wetenslaplike en boer opgesluit om planne te beraam ten einde slangbos op ‘n goedkoop, maar ekologies vriendelike manier te probeer bekamp.

Belangrikste aspekte van Armmanslusern:

Belangrikste aspekte van Armmanslusern:

·                      Die gewas groei suksesvol in die oostelike hoër reënval gebied in SA, minimum somer reënval 550 mm, met meer reën is produksie net beter..

·                    Wees geduldig vir die eerste tot tweede jaar na vestiging

·                    Die jaarlikse onderhoudkoste is minimaal

·                    Die gewas kan op arm en vlak grond aangeplant word

·                    Die gewas verryk die grond en verhoog veral die organiese materiaal inhoud

·                    Diere blaas nie op tydens beweiding nie

Dit wil voorkom asof beweiding van Armmanslusern neig tot minder vatbaarheid vir interne parasiete.

Wenke vir Selfmeng-lekke - Voerbronne

Maksimum gebruik van goedkoop voerbronne

Lekinname behoort gereeld bepaal te word en die samestelling van die lek, indien nodig, aangepas te word om die ideale proteïeninname so ver moontlik te bewerkstellig. 

Die aanpassing kan geskied deur die persentasie sout en/of mieliemeel in 'n lek te verhoog of te verlaag, na gelang lekinname verlaag of verhoog moet word.

 

Ten einde 'n kostedoeltreffende veeboerdery te bedryf, moet maksimaal van goedkoop voerbronne soos veld en oesreste gebruik gemaak word.

Dit sal die volgende voordele inhou:

•   Verminderde risiko

    Risiko sal met die nuwe weiveldbestuursbenadering verminder word, want die kanse is skraal dat ruvoertekorte sal ontstaan as die stelsel korrek toegepas word.

•   Verbeterde groei

Met skape is bewys dat die groei van veral sensitiewe diere soos speenlammers aansienlik verbeter kan word.

•  Spaarveld gedurende die winter

Deur die toepassing van hierdie benadering sal 'n beduidende hoeveelheid spaarveld elke winter beskikbaar wees, waarop minder sensitiewe diere relatief goedkoop oorwinter kan word. Dit is 'n belangrike aspek aangesien dit vandag ongeveer dubbel kos om 'n skaap op hooi te oorwinter, teenoor waar aanvulling op veld voorsien word.

Oesreste is 'n waardevolle en goedkoop bron van ruvoer vir die oorwintering van sensitiewe diere soos speenlammers, lammerooie en speenkalwers. Goeie kwaliteit ruvoer kan voorsien word sonder dat dit 'n direkte uitgawe in die skaap- of beesvertakking meebring.

 Die tweede manier waar dus op aanvullingskoste gespaar kan word, is om toe te sien dat voldoende hoeveelhede spaarveld en/of oesreste gedurende die winter vir die vee beskikbaar is. Indien ruvoer op enige stadium sou opraak, sal dit aanleiding gee tot verhoogde aanvullingskoste en verlaagde diereproduksie.

Die peil van proteïenaanvulling blyk van kardinale belang te wees vir die suksesvolle oorwintering van skape op veld. Vir droë, volwasse skape word 'n proteïenpeil van ongeveer 40 g/skaap/dag (6,5 g stikstof/skaap/dag) aanbeveel om massaverlies op suurveld op sanderige grond in 'n redelike mate te beperk. Op soeter veldtipes (bv. rooigrasveld) kan dit effens laer wees.

By laat dragtige ooie behoort die proteïenpeil gedurende die winter opgestoot te word na ongeveer 60 g proteien/skaap/dag.

Selfproduseerbare proteïenryke grane soos sojabone en lupiene kan suksesvol en baie ekonomies as daaglikse of tweedaaglikse winteraanvullings gebruik word.

Die proteïeninhoud van energieryke grane soos mielies en selfs stikstofverrykte mielies, is te laag om sonder enige verdere proteïenaanvulling as ekonomies doeltreffende aanvullings op winterveld te dien.

Groenvoer vestiging

Groenvoer maak die beste ekonomiese sin waar dit aangewend word vir die afronding van lammers of ander vee vir bemarking. 

Produksie van droëland groenvoer is wisselvallig.  Die belangrikste groenvoer-soorte is hawer, korog en rog.

Water is die dryfkrag

‘n Duimreël is dat 100mm plantbeskikbare water, 2,3 ton droëmateriaal / ha kan lewer; 150mm omtrent 3,9 ton droëmateriaal / ha en 200mm omtrent 5,5 ton droëmateriaal / ha.  In die somerreënvalgebied is reënval gedurende die groenvoer groeifase beperk en is dit belangrik om water reeds voor vestiging in die grond op te berg.  Tewens sukses met droëland groenvoer word gewoonlik bepaal deur die boer se vermoë om water beskikbaarheid te bestuur.  Hier is gronddiepte, onkruidbeheer en waterindringing belangrik.  ‘n Grond van 1m diep se waterlewerings vermoë wissel van 120 mm vir kleigrond tot 110 mm vir meer sanderige grond.  Indien daar nie met plant minstens 100 mm water in die grondprofiel is nie, raak droëland groenvoer vestiging in die somerreënvalgebied ‘n groot risiko. 

Kultivar-keuse

rie patrone, naamlik; kort seisoen; medium seisoen en lang seisoen.

• Kort seisoen kultivars het geen koue-behoefte vir blom nie; blom daarom vroeg met ‘n vroeë produksie-piek tot einde Julie.
• Medium seisoen kultivars het ‘n kort koue-behoefte vir blom; blom later met ‘n vroeë produksie-piek tot middel Augustus.
• Lang seisoen kultivars het ‘n lang koue-behoefte; blom laaste met ‘n later produksiepiek en produseer tot einde September. 

Dit geld vir herfs-vestigings. Kultivar-produksie proewe het verder bewys dat lang seisoen kultivars se produksie gemiddeld 50% hoër is as dié van kort seisoen kultivars.  Dit geld vir die onderskeie kultivar-tipes binne al die groenvoergroepe, naamlik rog, hawer en korog kultivars.

Kies die regte tipe volgens jou spesifieke voervloei-behoefte.  As dit laat raak (einde Maart) en voer is teen middel Mei nodig, plant dan kort seisoen kultivars.  ‘n Lang-seisoen kultivar kan so vroeg as moontlik (Februarie) geplant word.  Dit sal ‘n sekerder, langer en hoër produksie verseker.  Met so ‘n praktyk sal moontlike laat-somer en herfsreëns ook beter benut word en groenvoer sal vanaf middel April tot einde September beskikbaar wees.

Bemesting van droëland groenvoer

Hawer

Die volgende algemene aanbevelings geld:

Stikstof (N)

Effek op produksie hang saam met beskikbaarheid van water (reënval).  Met genoeg reën kan stikstofbemesting beide voerproduksie en diereprestasie verhoog.  Neig egter na die konserwatiewe met ‘n maksimum van 30kg N / ha per toediening.

Fosfor (P)

Indien breedwerpig gevestig, word geen P-bemesting aanbeveel nie.  Indien in rye gevestig, mag ‘n P-toediening van maksimum 10kg P / ha voordelig wees.

Kalium (K)

Onnodig onder beweiding.

Plant die raaigras en assegaaiklawer breedwerpig met die rog in ongeveer 40cm rye daarna (verhoed oorskadu effek).  Die rog is relatief vinnig en sorg vir goeie herfs en winter produksie.  Die klawer is stadig en sal vanaf Augustus tot Desember produseer.  Dit bind stikstof en gee baie goeie diereprestasie.  

Enhancer raaigras

Enhancer is ‘n raaigras kultivar met uitstekende diereprestasie potensiaal wat tot Desember sal produseer.

Notas:

1)   Besin oor die rede(s) vir groenvoer in u produksiestelsel.  Afronding van bemarkbare vee is die mees ekonomiese aanwending.

2)     Bestuur en benutting van grondwater is uiters belangrik.  Kies en bewerk lande vir maksimum wateropberging.

3)     Wees bewus van dramatiese verskille tussen:

·         Groenvoer groepe

·         Kultivars binne groepe

Plant met die oog op jou spesifieke behoefte!

4)     Besproeide weidings

·         Let op besproeiings- en bemestings-riglyne

5)     Bemesting

·         Wees konserwatief

·         Onthou die water/stikstofinteraksie vir goeie diereprestasie